Herderstasje (Lepeltjeskruid) - Capsella Bursa-Pástoris

Inhoudsstoffen

Vitamine A, B1, B2, B3, C, en K (bladeren); breed spectrum aan Fytonutriënten: Peptiden; Looistoffen; Aminen; Mosterdglycosiden; organische zuren; etherische oliën; Saponinen; zes soorten aminozuren; Fytosterolen; de mineralen Kalium, Calcium, Natrium, Fosfor, en IJzer; Histamine; Choline

Informatie

Het Herderstasje is een plant uit de kruisbloemenfamilie (Brassicaceae), is winterhard en groeit het liefst op een goed waterdoorlatende, wat zanderige, stikstofhoudende grond in de zon of halfschaduw. Tuinen, ruderale gronden (met puin erin), muren, vuilstortplaatsen en bermen en straatranden genieten de voorkeur van dit veel voorkomende onkruid. Het staat rechtop, wordt tot 60 cm hoog en is één- of tweejarig.

De bochtig getande bladeren staan in een rozet op de spoelvormige, vaak houtige penwortel. Soms groeit er een witte schimmel op als parasiet. Het Herderstasje bloeit van maart tot september met een tros witte bloempjes. Ze hebben vier rond de drie mm lange, witte kroonblaadjes en net zo veel kelkbladeren die maar half zo lang zijn. De plant komt over de gehele wereld voor tot op 3000 m hoogte. Hij wordt regelmatig door insecten bezocht maar kruisbestuiving komt niet vaak voor, wel zelfbestuiving. De plant komt waarschijnlijk oorspronkelijk uit het Middellandse Zeegebied.




Naam en volksnamen
Capsella is een verkleinvorm van het Latijnse woord capsula: tas of doos. De vorm van de hauwtjes lijkt op die van de tassen van herders en boeren vroeger: bursapastoris, ‘de tas van de herder’. Die naam ‘bursa-pastoris’ bestond al in de vroege middeleeuwen.

Naast deze algemene volksnaam komt je ook Beursjeskruid (Walcheren), Tasjes, Tasjeskruid, Taskruid en Tassen tegen. Verder nog Moederstasje en Zakjesbloem.

De zaden in het 'beursje' moeten het geld voorstellen.

Het tasje ofwel het 'beursje' lijkt ook op een lepeltje. Vandaar dat dit kruid ook wel Lepeltjeskruid genoemd wordt. In veel volksnamen is het zelfstandig naamwoord ‘lepel’ verwerkt, alweer naar de vorm van de vruchtjes. Wat voorbeelden: Lepelaar, Lepelblad, Lepeltjesblad, Lepeltjeskruid, Lepeltjeszaad, Leppelblad, Lepels-en-vorken. De vorm van de hauwtjes herinnert kennelijk aan de tinnen lepels van vroeger. Misschien ook dat bij de naam Lepels-en-vorken de bladeren de lepels moesten voorstellen en de lange vruchtentros de vorken.

Bloedkruid is een destijds heel gebruikelijke, maar vergeten naam uit de Middeleeuwen. Bij Hildegard von Bingen (ca. 1150) heet het Blutwurz omdat het als een uitstekend bloedstelpend middel bekend stond. In Engeland heet de plant zelfs ‘Poor man's pharmacetty’: arme lui’s apotheek. Die naam zal wel uit dezelfde tijd stammen.

In 1682 schrijft P. Nylandt (een arts) 't onder het hoofd 'Teskens ofte Borsekenskruydt’: “Voor koortsen: Neemt de ghestooten bladeren ende bindtse op de Pols.”

In die tijd en ook al bij Dononaeus was de Latijnse naam trouwens gewoon Bursa-pastoris zonder meer, niks Capsella ervoor. En ook in de hedendaagse ‘Codex medicamentorum Neerlandicus’ staat de plant als Herba Bursae pastoris vermeld.

Waaruit ook maar weer blijkt dat het Herderstasje in de geneeskunde nog niet afgeschreven is. Ook in de homeopathie wordt nog steeds een essence ervan gebruikt.

De naam Einepoten (Eendepoten), uit Friesland wijst eveneens op de vorm van de hauwtjes. Ik vind dat een leuke, redelijk karakteristieke naam.

Toepassingen

Vrouwenkruid
Herderstasje is een tonicum voor de bekkenorganen en wordt derhalve ingezet tegen gerekte of verslapte baarmoederspieren, slappe bekkenbodemspieren en verslapte baarmoederbanden.

Menstruatie- en bevallingsproblemen
Het Herderstasje wordt traditioneel bloedkruid genoemd wat staat voor het feit dat het werd aangewend bij aandoeningen die met het bloed van doen hebben. Herderstasje heeft bloedstelpende werking. Daarnaast is het weeënopwekkend en bevordert het de baarmoedercontractie. Om deze medicinale redenen wordt het ingezet tegen de volgende indicaties: overvloedige menstruatie, milde Metrorhagie of niet menstruele bloeding, baarmoederlijke bloeding door myoom of fibroom, moeilijke bevalling (zie waarschuwing onder het hoofdje 'gebruik'), gepaard gaand met bloeding, Leucorrhee of witte vloed.

Bloedstelping
Herderstasje werkt als bloedstelpend middel omdat het samenstrekkend werkt. De looistoffen zorgen voor een ontstekingsremmende werking en daarom wordt het Herderstasje gebruikt tegen diverse aandoeningen die met bloedingen te maken hebben. Het wordt oraal voor de volgende indicaties gebruikt: bloedende aambeien (en het hebben van aambeien), neusbloedingen, inwendige bloedingen van de urinewegen, darmen en longen.

Bij een bloedneus was de behandeling erg eenvoudig: 'Diss krut in der hant gehalten stoppet fast sere die bludende nasen. (Later werd er aan toegevoegd dat je bij bloeding uit het rechterneusgat de plant in de rechterhand moest houden en andersom je linkerhand moest nemen!) Diss krut ist fast gut den frauwen die ir zyt (maandstonden) zu vil haben (1485).' Deze raadgeving stond al veel eerder (1276) vermeld in de Thesaurus Pauperum: de artsenijschat der armen.

Bloeddrukregulerend
De Acetylcholine, Histamine en Choline in het Herderstasje zorgen voor het verwijden van de bloedvaten. Dat is goed voor mensen met een hoge bloeddruk: het werkt dus als bloeddrukverlager. Aan de andere kant zijn er ook stoffen in het Herderstasje die bloedvatvernauwend werken en dus als bloeddrukverhoger werken. Dit is geen contradictie: het Herderstasje werkt (net als Meidoorn) bloeddrukregulerend en kan zowel bij te hoge bloeddruk als te lage bloeddruk worden voorgeschreven.

Vanzelfsprekend mag gebruik op deze manier alleen onder doktersbeleiding plaatsvinden! Ik ben geen medicus en kan en mag dus geen medische adviezen geven. Wel kan en mag ik ervaringsverhalen doorgeven. Herderstasje stimuleert de bloedsomloop en kan daarom goed bij spataderen toegepast worden (zie hieronder bij Zalf).

Vochtafdrijving
Aan het Herderstasje wordt ook een werking als vochtafdrijvend middel en als urinair antisepticum toegeschreven. Het is de Kalium en Flavonoïden die de diuretische werking veroorzaken. Het wordt daarom ingezet tegen Cystitis en Nefritis wat urineweginfecties zijn. Als er bij deze infecties sprake is van bloedverlies, kan het Herderstasje een extra uitkomst bieden. Het werkt preventief tegen nierstenen.

Constipatie en diarree
Omdat het postief werkt op de darmperistaltiek is het goed tegen constipatie. Het werkt samentrekkend op het darmslijmvlies en is daarom goed tegen diarree.


Rustgevend
Je kunt in de zaaddoosjes van het Herderstasje ook een hartje zien. De werking op het hart en bloedvaten is hierboven al besproken.

Kinderen die last hebben van overgevoeligheid en spanningen in hun omgeving zullen rust ervaren bij dit kruid, waardoor ze hun omgeving makkelijker waar kunnen nemen. Een kopje thee van Herderstasje voor slapen gaan, kan helpen bij het inslapen.


Uitwendig medicinaal gebruik

Aftreksel
Van het Herderstasje worden in de volksgeneeskunde aftreksels gebruikt tegen bloedingen, ontstekingen van de urinewegen en spieren. Als bij verslapping van de ledematen of van de spieren niets meer helpt, neem dan Herderstasje dat, klein gesneden, 10 dagen met graanjenever bij de haard of in de zon heeft gestaan. Wrijf ze daarmee een paar keer per dag in en drink daarnaast vier koppen Vrouwenmantelthee (zie voor werking Vrouwenmantel bij het menu 'Kruid' de pagina Vrouwenmantel).

Als kompres op open bloedende wonden. Tegenwoordig wordt het Herderstasje nog steeds gebruikt bij bloedingen. Onder andere bij overvloedig menstrueel bloedverlies en baarmoederbloeding zonder verband met de menstruele cyclus. Ook bij een bloedneus of bloedend tandvlees kan het nuttig zijn.

Gekneusde bladeren
Uitwendig gebruik door gekneusde bladeren op wonden te leggen.

Zalf
Je kunt van Lepeltjeskruid ofwel het Herdertasje een zalf maken. Alle delen van het kruid kun je gebruiken: wortel, blad, zaaddoosjes, bloemetjes. Als je de wortels gebruikt goed schoonmaken en ontdoen van aarde. Hoe je een zalf maakt, vind je terug in het menu 'Home' op de pagina 'Zalf maken' (je begint dus met het maken van een olie maceraat). Je kunt de zalf inzetten bij bloedende aambeien en neusbloedingen, bloedende wonden, oppervlakkige wonden, bloedend tandvlees, spataderen, kneuzingen, en verrekte en/of ontstoken spieren. Je kunt Paardenbloem en -wortel toevoegen aan je zalf: de zalf met Paardenbloem verricht wonderen bij kloven in hielen (voeten) en handen. Kijk voor geneeskrachtige werking van Paardenbloem onder het menu 'Kruiden'. Daarnaast voeg ik druppels Melisse etherische olie toe aan deze zalf. Deze zalf ruikt in het potje en als je net opgesmeerd hebt echt naar plant: de plantengeur verdwijnt zodra de zalf volledig ingetrokken is.

Zie onder het menu 'Home' op de pagina 'Zalf maken' een afbeelding van Herderstasje en Paardenbloemzalf.

Gebruik

Herderstasjesthee
Drink van Herderstasjesthee dagelijks 2 tot 3 koppen als je last hebt van bloedingen. Denk aan neus-, maag-, darm- en
onregelmatige baarmoederbloedingen, maar ook aan bloedende wonden, die niet te stelpen zijn. In het laatste geval neem je een aftreksel van de thee.

Bij sterke menstruatiebloedingen helpt de thee als je 8 tot 10 dagen voor je maandelijkse periode dagelijks twee koppen drinkt: per kop een overvolle theelepel Herderstasje. Voor een regelmatige menstruatie tijdens de puberteit
kun je deze thee ook gebruiken. Tijdens de overgangsjaren zou iedere vrouw eigenlijk vier weken lang dagelijks twee koppen moeten drinken, dan drie weken ermee stoppen en vervolgens de kuur herhalen.

Bij bloedende aambeien worden kleine inspuitingen in de darm (klisma’s) gegeven gecombineerd met zitbaden of wassingen van de anus met een lauwwarm aftreksel van het Herderstasje.

Op door borstvoeding gezwollen borsten van jonge moeders kun je heetgestoomde Herderstasjesomslagen leggen.

Bij nierbloedingen helpen dagelijks drie koppen thee van een mengsel van Herderstasje en Paardenstaart (Heermoes) 1:1 uitstekend.

Het Herderstasje regelt, zoals eerder vermeld, net als de Maretak en Meidoorn, de bloedsomloop. Zowel bij te hoge als bij te lage bloeddruk wordt het zeer aanbevolen. Zet van het Herderstasje een kokend warme thee en neem hiervan 2 koppen per dag. Je kunt ermee ophouden als de bloedsomloop weer normaal is. Deze thee werkt ook goed bij baarmoederontstekingen.


Culinair gebruik Herderstasje
De jonge blaadjes en jonge bloeiende toppen van Herderstasje kunnen worden gegeten. De blaadjes smaken als waterkers. Er zit veel vitamine A, B en C in. Het is lekker als alternatief slablad voor een originele salade, of je kunt het als spinazie klaarmaken. Daarnaast kun je de zaadjes opeten; ze smaken zoetig. Ze worden wel tot meel vermalen om aan een soep toe te voegen. De wortel wordt eveneens gegeten en kan gebruikt worden als Gember.


Het kruidenvrouwtje vertelt
"Een 62jarige vrouw had een verslapping van de spieren van de anus, waardoor ze een darmverzakking gekregen had, waaraan ze geopereerd is. Later, in de herfst, kreeg ze het weer. Ze had dag en nacht afschuwelijke pijnen die vanuit haar navel tot in haar heupen uitstraalden alsof er een zaag in werd gezet. De artsen in het ziekenhuis weigerden haar opnieuw te opereren omdat het toch niet meer zou helpen. Ik dacht meteen aan het Herderstasje en zei haar dat ze vier koppen Vrouwenmantelthee moest drinken om haar spieren van binnen uit te versterken en dat ze zich bovendien met een tinctuur van het Herderstasje moest inwrijven en 3 maal 10 druppels daarvan per dag in de
Vrouwenmantelthee doen. Omdat het maken van de tinctuur 10 dagen zou duren heb ik haar gezegd dat ze in die tussentijd kompressen van Zweedse kruiden moest nemen. Toch was ik behoorlijk verrast toen die vrouw enige tijd later opbelde om te zeggen dat alle klachten verdwenen waren. De verzakte darm was weer in orde, de spieren werkten weer en de pijnen in haar heupen waren al twee dagen na het gebruik van het Herderstasje totaal verdwenen. Omdat ik zo verbaasd was aan de telefoon, kwam die vrouw twee dagen later naar mij toe om nog eens haar vreugde, maar nu persoonlijk, kenbaar te maken."

"Een vrouw vroeg me om advies vanwege haar liesbreuk. De breuk was ongeveer 10 cm lang en 4 cm breed. Voordat ze het Herderstasje kon gaan gebruiken nam ze op mijn advies kompressen van Zweedse kruiden. Daarna deed ze de tinctuur van het Herderstasje erop en dronk zes weken lang dagelijks vier koppen Vrouwenmantelthee. Omdat ze, als boerin, geen rust kon nemen - het was net oogsttijd - droeg ze tijdens haar werk een korset. Na twaalf dagen had ze nog wel pijn maar was er van de breuk al niets meer te zien. Twee maanden later was ook de pijn verdwenen. De breuk was dus zonder operatie genezen."


Waarschuwing
Het gebruik tijdens de zwangerschap wordt ontraden omdat er mogelijk samentrekkingen opgewekt zouden kunnen worden. Na een bevalling kan het wel weer nuttig zijn bij nabloedingen. Net als bij veel andere kruiden is het oppassen geblazen als je het met bepaalde geneesmiddelen combineert. Zeker als je medicijnen tegen hartritmestoornissen, bepaalde plaspillen, digitalis-preparaten en theophylline (bij astma) gebruikt moet je met je arts overleggen. Theoretisch kan er ook interactie zijn tussen Herderstasje en medicijnen voor de behandeling van lage bloeddruk of bij bepaalde anti-depressiva. Bij dit soort anti-depressiva staan ook steeds waarschuwingen tegen noten en oude kaas die net als het Herderstasje een beetje Tyramine bevatten. Maar de hoeveelheid is eigenlijk verwaarloosbaar.